DIAGNOZA PCOS – jakie badania należy i warto wykonać?

Aby zdiagnozować PCOS, należy potwierdzić dwie z trzech cech uwzględnionych w kryteriach rotterdamskich. W latach 90. powstały kryteria NIH, które w 2003 roku w Rotterdamie zostały poszerzone i to te stosuje się do diagnozy PCOS. Kryteria rotterdamskie to najszersze kryteria diagnozujące zespół policystycznych jajników, obejmujące objawy kliniczne lub biochemiczne na brak owulacji i hiperandrogenizm. Jakie badania wykonać w celu diagnozy PCOS dowiesz się z tego artykułu.

Do objawów mogących wskazywać na PCOS zalicza się:

1. Oligoowulację lub brak owulacji.
2. Kliniczny hiperandrogenizm (nadmierny łojotok, owłosienie, trądzik lub łysienie) lub wysoki poziom androgenów.
3. Obraz policystycznych jajników-nieprawidłowości w badaniu USG jajników (przynajmniej 12 pęcherzyków o średnicy 2-9 mm lub zwiększona objętość jajnika >10cm3). Obraz może dotyczyć 1 lub dwóch jajników, jednak zawsze ocenia się obraz 2 jajników.

Podwyższony stosunek LH do FSH nie jest już uznawany za kryterium diagnostyczne PCOS z uwagi na niejednoznaczne wyniki.

Gdy są potwierdzone dwa z trzech wymienionych wyżej objawów można potwierdzić zespół policystycznych jajników.

DIAGNOSTYKA

Na początku diagnostyki PCOS należy przeprowadzić dokładny wywiad i badanie fizykalne. Ważne, aby pacjentka opowiedziała o swoich objawach, stosowanych lekach, suplementach, chorobach, stylu życia i wszystkich informacjach mogących pomóc w wyborze odpowiedniego leczenia.

Pacjentka powinna mieć zrobione badanie antropometryczne, w którym ocenia się masę ciała, wskaźnik BMI oraz obwód pasa. Dodatkowo powinny być przeprowadzone badania pod kątem hirsutyzmu, trądziku, łysienia oraz zmian związanych z insulinoopornością, takich jak: rogowacenie ciemne- zmiany widoczne są w okolicach krocza, w zgięciu łokci i przegubach.

PYTANIA

1. Jakie badania laboratoryjne należy wykonać, aby zdiagnozować PCOS?

Do badań laboratoryjnych obligatoryjnych, które należy wykonać, aby zdiagnozować zespół policystycznych jajników przy dominującym objawie nieregularnych miesiączek lub braku miesiączek zalicza się:

• HCG- ludzka gonadotropina kosmówkowa- badanie wykonuje się w celu potwierdzenia lub wykluczenia ciąży,
• TSH- hormon tyreotropowy- oznacza się w celu wykluczenia zaburzeń pracy tarczycy,
• Testosteron całkowity- prawidłowy lub podwyższony może wskazywać na PCOS,
• 17(OH)P- 17-hydroksyprogesteron- wartość powyżej 10ng/ml może wskazywać na niedobór 21-hydroksylazy,
• Prolaktyna- stężenie może być lekko podwyższone w PCOS,
• SHBG- białko wiążące hormony płciowe- prawidłowe lub niskie w PCOS; SHBG często zastępuje pomiar stopnia hiperinsulinemii.

Do badań laboratoryjnych obligatoryjnych stosowanych u kobiet, których dominującym objawem jest nasilony hiperandrogenizm zalicza się badanie:

• Testosteronu całkowitego- podwyższony u pacjentek z PCOS,
• DHEAS- do oceny nadnerczowej produkcji androgenów,
• 17(OH)P- 17-hydroksyprogesteron.

Do badań nieobligatoryjnych zalicza się

• Testosteron wolny- rzadziej badany ze względu na trudności w oznaczaniu i niezadawalającą powtarzalność,
• Androstendion,
• LH i FSH- oznaczanie ich nie jest konieczne do rozpoznania PCOS, ale ma znaczenia w wykluczeniu innych przyczyn występowania nieregularnych miesiączek lub braku miesiączek. Stosunek LH/FSH>2 może świadczyć o PCOS,
• Estrogeny i progesteron.

Pacjentki zazwyczaj oprócz badań obligatoryjnych robią dodatkowo inne badania, aby mieć pewność, że wszystkie nieprawidłowości zostaną uchwycone. Tak więc bardzo często pacjentki z PCOS mają wykonane wszystkie powyższe badania.

2. Jakie choroby należy wykluczyć w diagnostyce PCOS?

Podczas diagnostyki PCOS należy przeprowadzić diagnostykę różnicową, czyli taką która wykluczy możliwość występowania innych chorób o podobnych objawach. Przy diagnozowaniu PCOS należy wykluczyć choroby takie jak:

• Zaburzenia pracy tarczycy- dlatego bada się poziom TSH.
• Hiperprolaktynemię- dlatego przeprowadza się badanie poziomu prolaktyny.
• Zespół Cushinga.
• Wrodzony przerost nadnerczy- aby wykluczyć to zaburzenie wykonuje się pomiar 17(OH)P.
• Obecność guza wydzielającego androgeny.

Oprócz tego w wywiadzie należy zapytać o stosowanie wszystkich leków, które mają działanie androgenne, takie jak:

• Steroidy anaboliczne,
• Gestageny o aktywności androgennej,
• Danazol,
• Leki przeciwdrgawkowe,
• Streptomycyna,
• Cyklosporyna,
• Leki przeciw nadciśnieniowe,
• Leki blokujące receptory histaminy (w leczeni wrzodów żołądka lub dwunastnicy).

3. Jakie dodatkowe badania można wykonać podczas diagnostyki PCOS?

Wiadomo, że często PCOS związana jest z insulinoopornością. Dlatego warto wykonać badanie gospodarki węglowodanowej poprzez:

• test zwany ,,Krzywą cukrową”.

4. Jak zdiagnozować obecność policystycznych jajników?

Metodą do diagnostyki PCO jest badanie przezpochwowe USG.

5. Co to jest oligoowulacja?

Jest to cykl miesiączkowy, który pojawia się po 35 dniach lub więcej u dorosłych kobiet lub oligoowulacja to zaburzenie podczas którego krwawienia miesięczne odnotowane są na mniej niż 8 krwawień w roku.

6. Jak ocenia się hirsutyzm?

Nasilenie hirsutyzmu ocenia się według skali Ferrimana-Gallweya w stopniach 1-4 w dziewięciu lokalizacjach ciała, takich jak:

• Plecy
• Okolica lędźwiowa
• Uda
• Okolica łonowa
• Brzuch
• Piersi
• Ramiona
• Broda
• Warga górna

Wyniki >15 punktów wskazuje na umiarkowaną lub ciężką postać hirsutyzmu.

PODSUMOWANIE

Diagnostyka PCOS nie jest taka prosta jak się wydaje. Wciąż mało jest danych na temat potrzebnych i koniecznych badań. Wiele źródeł wskazuje inne badania, które należy dodatkowo wykonać. Co więcej, często PCOS jest albo niezdiagnozowane do końca lub zbyt pochopnie stwierdzone tylko na podstawie kryteriów, bez wykluczenia wyżej wymienionych zaburzeń jak np. wrodzony przerost nadnerczy. Pacjentki nie wiedzą co im jest i bezskutecznie szukają pomocy.

Każda kobieta, która ma potwierdzone PCOS może mieć całkiem inne objawy ze względu na występowanie różnych fenotypów pacjentek z PCOS. Dlatego każda pacjentka musi być diagnozowana u specjalisty indywidualnie. Przestrzegam przed samodiagnozą !

Dlatego bardzo ważne jest jak najszybsze potwierdzenie lub wykluczenie choroby i szukania przyczyn występujących objawów.

BIBLIOGRAFIA

1. Sheehan MT: Polycystic Ovarian Syndrome: Diagnosis and Management. Clin Med Res. 2004 Feb;2(1):13-27
2. J. Pundir, A.Coomarasamy: GInekologia algorytmy oparte na dowodach naukowych. 2019
3. Drosdzol-Cop A., Tymińska-Bandoła A., Bil A., Stojko R., Skrzypulec-Plinta V: Zespół policystycznych jajników u nastolatek – diagnostyka i leczenie. Ginekologia po Dyplomie 2017
4. Witchel SF, Burghard AC, Tao RH, Oberfield SE.: The diagnosis and treatment of PCOS in adolescents: an update. Curr Opin Pediatr. 2019 Aug;31(4):562-569.
5. Kruszyńska A., Słowińska-srzednicka J: Postępy w rozpoznawaniu i leczeniu zespołu policy stycznych jajników. Postępy Nauk Medycznych 3/2008
6. Diagnosis of Polycystic Ovary Syndrome: https://www.healthline.com/health/polycystic-ovary-disease
7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26509855
8. https://www.webmd.com/women/do-i-have-pcos#2
9. https://www.labtestsonline.pl/choroba/zespol-policystycznych-jajnikow-pcos
10. Algorytmy postępowania w ginekologii i położnictwie 2018