fbpx

Względny niedobór energii w sporcie – kilka słów o RED-S

Względny niedobór energii w sporcie- wstęp

Zespół RED-S oznacza względny niedobór energii w sporcie (ang. relative energy deficiency in sport).
Niska dostępność energii może prowadzić do wielu zaburzeń fizjologicznych i negatywnie wpływać na wyniki sportowe. Zespół ten odnosi się zarówno do kobiet jak i do mężczyzn w porównaniu z triadą sportsmenek, która dotyczyła tylko kobiet.

Wysokie ryzyko niedoboru występuję, gdy podaż energii jest niższa niż 30kcal/kg beztłuszczowej masy ciała. Umiarkowane ryzyko występuje, gdy podaż energii wynosi pomiędzy 30-45kcal/kg beztłuszczowej masy ciała. Odpowiednia podaż energii zachowana jest, gdy sportowiec dostarcza do organizmu około 45kcal/kg beztłuszczowej masy ciała.
U mężczyzn wartości te mogą być niższe, choć brak jest odpowiednich badań na ten temat.

Wysokie
ryzyko
niedoboru energii
Umiarkowane ryzyko
niedoboru
Niskie ryzyko
niedoboru
energii
<30kcal/kg FFM /
dzień
30-45kcal/kg FFM/
dzień
>45kcal/kg FFM/
dzień

*FFM-beztłuszczowa masa ciała

Przewlekły niedobór energii (od tygodni do lat) może powodować ograniczenie adaptacji treningowych i zwiększenie ryzyka kontuzji. Poniższy wykres przedstawia jak RED-S oddziałuje na organizm człowieka zarówno w kontekście zdrowia (wykres 1) i w stosunku do wyników sportowych (wykres II)

Wykres 1 i 2- Low energy availability surrogates correlate with health and performance consequences of Relative Energy Deficiency in Sport

Z wykresu widać, że niska podaż energii oddziałuje zarówno na zdrowie, jak również na wyniki sportowe.

Względny niedobór energii w sporcie może prowadzić do problemów zdrowotnych, do których wlicza się:

  • Zaburzenia miesiączkowania (u kobiet).
  • Zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego, pokarmowego, sercowo-naczyniowego, hematologicznego, metabolicznego i hormonalnego.
  • Zaburzania proces wzrostu i rozwoju organizmu.
  • Spadek tempa przemiany materii.
  • Zaburzenia w sferze psychicznej.
  • Spadek gęstości mineralnej kości.

Przewlekły niedobór energii może prowadzić także do zmniejszenia zdolności wysiłkowych takich jak:

  • Zmniejszone gromadzenie glikogenu, spadek siły mięśniowej, spadek wytrzymałości, zwiększone ryzyko kontuzji, zwiększona drażliwość, depresja, obniżona koncentracja.

Względny niedobór energii w sporcie- czynniki wskazjące

  • Przewlekłe ograniczenia żywieniowe lub stosowanie restrykcyjnych diet.
  • Dążenie do uzyskania i utrzymania bardzo niskiej masy ciała.
  • Duże zmiany masy ciała w krótkich odstępach czasu.
  • Nieracjonalne treningi (bardzo intensywne lub duża objętość treningowa).
  • Częste zmęczenie.
  • Niskie libido.
  • Brak miesiączki (brak 3 lub więcej cykli miesiączkowych w przeciągu 6 miesięcy)
  • Częste urazy.
  • Obniżona gęstości mineralna kości dla wieku.

Rozpoznanie jest obecnie dość trudne ze względu na bardzo niespecyficzne objawy. Nie ma też wystandaryzowanych metod diagnostycznych.

RED-S wpływa na wiele aspektów zdrowotnych i jak wynika z powyższych wniosków, można stwierdzić, że dotyczy on całego organizmu. W tym artykule chciałam skupić się problemach z zaburzeniem miesiączkowania.

ZABURZENIA MIESIĄCZKOWANIA TYPU FUNKCJONALNEGO U AKTYWNYCH KOBIET

Gdy nie ma odpowiedniej podaży energii, organizm włącza adaptacje niezbędne do podtrzymania życia. Podtrzymanie ciąży i laktacja są to procesy niezwykle energetyczne. Dlatego reprodukcja w okresie niedostatecznej podaży energii może zostać zatrzymana, a u kobiet objawia się to zaburzeniem miesiączkowania. Określa się to jako podwzgórzowy czynnościowy brak miesiączki (FHA, ang. functional hypothalamic amenorrhoea), który związany jest brakiem 3 kolejnych cykli menstruacyjnych u nieciężarnej kobiety, u której wcześniej występowały prawidłowe cykle. Niektórzy sugerują rozpoznanie po 6 miesiącach braku miesiączki. Jest to proces odwracalny. Zaburzenie czynnościowe nie jest związane ze zmianami budowy anatomicznej lub z chorobami osi podwzgórze- przypadka- jajnik.

Wśród zawodowych sportsmenek zapadalność jest wysoka i wynosi od 40-50%.

Do rozwoju FHA mogą przyczynić się 3 czynniki:

  1. Ujemny bilans energetyczny związany ze znaczną utratą masy ciała i niskim poziomem tkanki tłuszczowej.
  2. Ujemny bilans energetyczny związany z nadmierną aktywnością fizyczną.
  3. Stres psychiczny związany z wysiłkiem fizycznym i nie tylko.

Na czym polega funkcjonalny brak miesiączki?


FHA polega na zmniejszonym pulsacyjnym wydzielaniu gonadoliberyny (GnRH) przez podwzgórze (stąd nazwa). W efekcie prowadzi to do zmniejszonego wydzielania hormonu luteinizującego (LH) i folikulotropowego (FSH) przez przysadkę mózgową. Gdy nie ma hormonów dochodzi do obniżenia stymulacji jajników i wydzielania hormonów płciowych.

ROZPOZNANIE

Rozpoznanie zaburzeń miesiączkowania FHA powinno zostać poprzedzone obszernym wywiadem dotyczącym:

  • Historii menstruacji.
  • Regularności miesiączek.
  • Obecności innych problemów zdrowotnych.
  • Historii menstruacyjnej rodziny.
  • Stosowania leków.

Badanie lekarskie powinno obejmować:

  • Badanie antropometryczne.
  • Określenie stadium dojrzewania.
  • Objawy zaburzeń odżywiania i wtórne przyczyny braku miesiączki.

Może dodatkowo zostać zlecone badanie:

  • Hemoglobiny, LH, FSH, prolaktyny, estradiolu, T4, TSH, profilu androgenowego i wkluczenie lub potwierdzenie ciąży.
  • UGS macicy.

Teraz najważniejsza część- czyli jak przywrócić miesiączkę?

Nie jest to proces łatwy i nie zawsze przychodzi on tak szybko jak wprowadzone zmiany. Należy zdać sobie sprawę, że im dłużej występował względny niedobór energii i występowały bardzo ciężkie jednostki treningowe, tym dłużej może trwać proces powrotu miesiączki. Poniżej przedstawiam, główne zalecenia żywieniowe.

  1. Przede wszystkim należy dokładnie określić dzienne zapotrzebowanie na energię i dostarczyć do organizmu jej odpowiednią ilość. Zapotrzebowanie energetyczne jest indywidualne dla danej osoby, ale mówi się, że funkcja menstruacyjna może powrócić przy podaży energii >45kcal/kg FFM na dzień.
    Zaleca się stopniowe zwiększanie kaloryczności diety od 300-500kcal/dzień.
  2. Drugą ważną kwestią jest niewielkie ograniczenie wysiłku fizycznego lub włączenie do planu treningowego dnia odpoczynku.
  3. Kolejnym krokiem powinno być zwiększenie (obniżonej) zawartości tkanki tłuszczowej. Każdy ma indywidualny dla siebie próg % zawartości tkanki tłuszczowej i obniżenie zawartości poniżej wymaganego progu powoduje że miesiączka zanika. Dopiero powrót do wymaganego zakresu może przyczynić się do powrotu regularnych cykli miesiączkowych.
  4. Unikanie przewlekłych stresorów, zmniejszenie obciążenia psycho-emocjonalnego.
  5. Należy zadbać o odpowiednie spożycie białka.
  6. Do diety zaleca się włączyć odpowiednią podaż węglowodanów. Węglowodany mają za zadanie odbudować glikogen w wątrobie, który ma calu zwiększenie pulsacyjnego uwalniania LH.
  7. Należy zadbać o odpowiednią podaż wapnia. Zaleca się, aby podaż wapnia zwiększyć do 1500 mg/ dzień.
  8. Należy zadbać o odpowiedni poziom witaminy D w organizmie. Zaleca się utrzymanie optymalnego stężenia 25(OH)D w surowicy w ilości 30-50ng/ml. W przypadku niedoboru zaleca się suplementację w ilości wskazanej przez lekarza (najczęściej 1500-2000IU na dzień).

Co jeśli miesiączki nie wrócą?

Jeżeli pomimo zmiany stylu życia miesiączki nie powrócą należy monitorować funkcjonowanie osi podwzgórze- przysadka- jajniki, czynność tarczycy, poziom kortyzolu i prolaktyny co 4-6 miesięcy lub włączyć hormonalną terapię zastępczą. Leczenie to ma na celu stymulację owulacji, a w przypadku zawodowych sportowców, u których zmiana stylu życia jest trudna do wprowadzenia, ma na celu zmniejszania negatywnych skutków hipoestrogenizmu.

Czy antykoncepcja to dobry pomysł?

Antykoncepcja nie jest lekiem na funkcjonalny brak miesiączki. Często maskuje niskie spożycie energii, zaburzenia miesiączkowania i utrwala utratę masy kości. Podczas stosowania antykoncepcji, kobiety często nadal są na ujemnym bilansie kalorycznym, co tak naprawdę nie rozwiązuje problemu.

PODSUMOWANIE
1/3 australijskich sportsmenek uważa, że brak miesiączki jest normalny dla aktywnych kobiet. Bardzo ważna jest edukacja, jak ważna jest odpowiednia podaż energii i jak brak miesiączki negatywnie wpływa na zdrowie. Należy edukować wszystkich sportowców zarówno zawodowców jak i amatorów na temat negatywnych skutków płynących ze znacznego ograniczenia energii w diecie.

BIBLIOGRAFIA

  1. Elliott-Sale KJ., Tenforde AS., Parziale AL., Holtzman B., Ackerman KE.: Endocrine Effects of Relative Energy Deficiency in Sport. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2018 Jul 1;28(4):335-349.
  2. Ackerman KE., Stellingwerff T., Elliott-Sale KJ., Baltzell A., Cain M., Goucher K. et.al.: #REDS (Relative Energy Deficiency in Sport): time for a revolution in sports culture and systems to improve athlete health and performance. Br J Sports Med. 2020 Apr;54(7):369-370.
  3. Lane AR., Hackney AC., Smith-Ryan A., Kucera K., Registar-Mihalik J., Ondrak K.: Prevalence of Low Energy Availability in Competitively Trained Male Endurance Athletes. Medicina (Kaunas). 2019 Oct 1;55(10).
  4. Mountjoy M., Sundgot-Borgen JK., Burke LM., Ackerman KE., Blauwet C., Constantini N., et.al.: IOC consensus statement on relative energy deficiency in sport (RED-S): 2018 update. Br J Sports Med. 2018 Jun;52(11):687-697.
  5. Williams NI., Koltun KJ., Strock NCA., De Souza MJ.: Female Athlete Triad and Relative Energy Deficiency in Sport: A Focus on Scientific Rigor. Exerc Sport Sci Rev. 2019 Oct;47(4):197-205.
  6. Mountjoy M1, Sundgot-Borgen J, Burke L, Carter S, Constantini N, Lebrun C., et.al.: The IOC consensus statement: beyond the Female Athlete Triad—Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S). Br J Sports Med. 2014 Apr;48(7):491-7.
  7. Sowińska-Przepiera E., Andrysiak-Mamos E., Jarząbek-Bielecka G., Walkowiak A., Osowicz-Korolonek L., Syrenicz M.: Functional hypothalamic amenorrhoea – diagnostic challenges, monitoring, and treatment. Endokrynol Pol 2015; 66 (3): 252-268
  8. Czyżyk A. Czynnościowy podwzgórzowy brak miesiączki – sztywność naczyń i centralne parametry hemodynamiczne. Rozprawa doktorska

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *