PCOS to choroba związana z zaburzeniami układu hormonalnego u kobiet w wieku reprodukcyjnym. Objawia się zaburzeniami w funkcjonowaniu układu rozrodczego, hormonalnego i metabolizmu. Szacuje się, że choroba dotyka ok. 5-12% kobiet i jest przyczyną niepłodności wynikająca z braku owulacji.
Do głównych objawów zalicza się:
- Brak owulacji lub nieregularna owulacja
- Policystyczne jajniki (12 lub więcej pęcherzyków w każdym jajniku)
- Hiperandrogenizm
- Insulinooporność
- Otyłość
- Trądzik
U większości kobiet z PCOS rozwija się dodatkowo insulinooporność, dlatego bardzo ważna jest zmiana stylu życia oraz redukcja nadmiernej masy ciała. Około 90% pacjentek z PCOS ma nieprawidłową masę ciała objawiająca się nadwagą lub otyłością. U kobiet z normalną masą ciała, które chorują na zespół policystycznych jajników, obserwuje się nadmierną zawartość % tkanki tłuszczowej trzewnej. Wpływ na rozwój otyłości mają poniekąd zaburzenia w regulacji apetytu. Zauważono zaburzenia w poziomie hormonów: greliny i cholecystokininy. Kobiety z insulinoopornością i PCOS mają niższą podstawową przemianę materii.
PCOS zwiększa ryzyko cukrzycy typu 2, nadciśnienia, chorób sercowo-naczyniowych oraz nowotworu piersi i raka endometrim. Przyczyna choroby jest nieznana i często związana jest z czynnikami genetycznymi, epigenetycznymi i środowiskowymi.
Pierwszą interwencją w leczeniu PCOS jest utrata masy ciała poprzez zrównoważoną dietę i aktywność fizyczną. Utrata od 5-10% masy ciała zmniejsza ryzyko chorób układu krążenia, cukrzycy typu 2, markerów endokrynologicznych i rozrodczych.
DIETA
Badania pokazują, że dieta niskokaloryczna powoduje spadek masy ciała, poprawę wskaźników metabolicznych i funkcji rozrodczych. Dodatkowo dieta wysokobiałkowa okazała się bardziej skuteczna niż wysokowęglowodana. Jednak nie zaleca się ich stosowania ze względu na brak dowodów bezpieczeństwa na zdrowie. Długotrwałe i nieprawidłowe żywienie może negatywnie wpływać na nerki i gęstość mineralną kości.
Zaleca się aby dieta dostarczała około 30% energii z tłuszczów, 55% z węglowodanów i 15% z białka.
Dieta powinna opierać się na posiłkach o niskim indeksie glikemicznym. Dodatkowo zaleca się zmniejszenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych oraz tłuszczów trans, gdyż zmniejszają one wrażliwości na insulinę. W diecie powinny znaleźć się produkty bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3. Poprawiają one funkcje śródbłonka, zmniejszają insulinooporność i poziom cholesterolu całkowitego i LDL w surowicy krwi.
Dodatkowo zaleca się suplementację witaminą D, która odgrywa ważną role w szlakach metabolicznych, w tym w metabolizmie insuliny. Niedobór witaminy D3 powiązany jest z PCOS i insulinoopornością. Co więcej niestarczające dostarczanie do organizmu witaminy D3 zwiększa ryzyko rozwoju reakcji zapalnych.
W diecie należy zadbać o odpowiednią podaż produktów bogatych w magnez. Pierwiastek tenpoprawia wrażliwość na insulinę. Dodatkowo u osób z PCOS zaobserwowano niski poziom chromu. Suplementacja 1000mcg pikolinianu chromu u kobiet z PCOS przez 2 miesiące poprawiło wrażliwość na insulinę i obniżyło poziom glukozy na czczo. Dodatkowo suplementacja pikolinianem chromu zmniejszyło hirsutyzm i załagodziło objawy PCOS.
Dieta powinna być bogata w błonnik pokarmowy, rośliny strączkowe, owoce i warzywa. Spożycie dużej ilość węglowodanów o wysokim indeksie glikemicznym oraz tłuszczów trans sprzyja niepłodności owulacyjnej. Dieta o niskim IG u pacjentów z PCOS wiąże się z niższym stężeniem markerów zapalnych w surowicy, głównie CRP.
Leczenie
U kobiet z PCOS często w leczeniu wykorzystuje się DCI (D-chiro-inozytol) i MYO (mio-inozytol). Wykazano, że leczenie tymi preparatami zapewnia lepsze wyniki kliniczne. Dodatkowo suplementacja przyczynia się do szybszego przywrócenia miesiączki, poprawy tolerancji glukozy i zwiększenie wrażliwości na insulinę. DCI i MYO poprawia wskaźniki metaboliczne i hormonalne.
Aktywność fizyczna w PCOS
Ćwiczenia fizyczne powodują korzystne zmiany w poziomie cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL i VO2max. Aktywność fizyczna przyczynia się do redukcji tkanki tłuszczowej. W badaniu wykazano, że ćwiczenia poprawiają poziom insuliny na czczo, triglicerydów i wskaźnik HOMA-IR.
Otyłość a PCOS
Otyłość nasila niekorzystne zmiany metaboliczne i reprodukcyjne. Nadmierna masa ciała zwiększa insulinooporność, co z kolei zwiększa adipogenezę* i zmniejsza lipolizę**. Otyłość zwiększa wydzielanie zapalnych adipokin, co sprzyja hiperinsulinemi àpowoduje to wzrost otyłości i rozwija się błędne koło. Zwiększona lipoliza tłuszczu trzewnego w PCOS promuje insulinooporność wątroby poprzez lipotoksyczoność nadmiaru wolnych kwasów tłuszczowych. Wzrost testosteronu u kobiet z PCOS sprzyja akumulacji tłuszczu trzewnego i insulinooporności poprzez hamowanie lipolizy i promowanie lipogenezy.
*ADIPOGENEZA – przekształcanie komórek zarodkowych w dojrzałe adipocyty
**LIPOLIZA – proces rozkładu hydrolitycznego triacylogliceroli w tkance tłuszczowej
PODSUMOWANIE
W PCOS należy przede wszystkim dążyć do stopniowej zmiany stylu życia. Należy wprowadzić aktywność fizyczną minimum 30 minut dziennie 5 razy w tygodniu oraz komponować posiłki tak, aby dostarczały wszystkich składników odżywczych. Na pewno warto zwiększyć spożycie warzyw, produktów pełnoziarnistych, roślin strączkowych i zdrowych tłuszczów.
Źródła:
- Riley JK, Jungheim ES: Is there a role for diet in ameliorating the reproductive sequelae associated with chronic low-grade inflammation in polycystic ovary syndrome and obesity? Fertil Steril. 2016 Sep 1;106(3):520-7.
- Faghfoori Z, Fazelian S, Shadnoush M, Goodarzi R.: Nutritional management in women with polycystic ovary syndrome: A review study. Diabetes Metab Syndr. 2017 Nov;11 Suppl 1:S429-S432.
- Le Donne M, Metro D, Alibrandi A, Papa M, Benvenga S.: Effects of three treatment modalities (diet, myoinositol or myoinositol associated with D-chiro-inositol) on clinical and body composition outcomes in women with polycystic ovary syndrome. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2019 Mar;23(5):2293-2301.
- Kite C, Lahart IM , Afzal I, Broom DR, Randeva H, Kyrou I, Brown JE.: Exercise, or exercise and diet for the management of polycystic ovary syndrome: a systematic review and meta-analysis. Syst Rev. 2019 Feb 12;8(1):51.
- Glueck CJ, Goldenberg N.: Characteristics of obesity in polycystic ovary syndrome: Etiology, treatment, and genetics. Metabolism. 2019 Mar;92:108-120.