Hipoglikemia reaktywna to problem, który coraz częściej spotykany jest w gabinecie dietetycznym. Stan ten powoduje spadek stężenia glukozy we krwi i pojawienie się objawów niedocukrzenia ok. 3-5h po spożyciu posiłku (to zależy od rodzaju hipoglikemii). Objawy hipoglikemii najczęściej pojawiają się po spożyciu posiłków bogatych w cukry proste.
Hipoglikemia reaktywna występuję u osób zdrowych bez cukrzycy i nie występuje na czczo ani podczas aktywności fizycznej.
ROZPOZNANIE HIPOGLIKEMII REAKTYWNEJ
Hipoglikemia reaktywna występuje, gdy stężenie glukozy wynosi od 40-70mg/dl. Do rozpoznania potrzebne jest potwierdzenie wszystkich kryteriów triady Wipple’a, czyli:
- Spadek stężenia glukozy we krwi,
- Występowanie objawów świadczących o niedocukrzeniu,
- Ustępowanie objawów związanych ze zbyt niskim stężeniem glukozy, po spożyciu posiłku, głównie bogatego w węglowodany łatwo przyswajalne.
Rozpoznanie hipoglikemii wymaga wykluczenia: wpływu leków, występowania stanów chorobowych (guz neuroendokrynny – insulinoma), nadczynność tarczycy, niedoczynność kory nadnerczy, alkoholizmu.
OBJAWY HIPOGLIKEMII REAKTYWNEJ
Objawy dzieli się na te o podłożu neurowegetatywnym (adrenergicznym) i neuroglikopenicznym.
Do objawów adrenergicznych, pojawiających się we wczesnej fazie zalicza się:
- Niepokój, drżenie rąk,
- Wzmożoną potliwość,
- Kołatanie serca,
- Bladość skóry,
- Nerwowość,
- Wzrost ciśnienie tętniczego.
Najczęściej pojawiają się, gdy stężenie glukozy spada poniżej 70 mg/dl.
Objawy neuroglikopeniczne związane z niedoborem glukozy w ośrodkowym układzie nerkowym, pojawiają się przy glikemii <50mg/dl to:
- Zaburzenie orientacji,
- Zaburzenie mowy,
- Upośledzenie ostrości widzenia,
- Splątanie,
- Pogorszenie koncentracji, pamięci,
- Utrata przytomności.
Do innych, niecharakterystycznych objawów zalicza się: przewlekłe zmęczenie, zaburzenie koncentracji, osłabienie, zaburzenie widzenia, bóle głowy, nerwowość i stany lękowe.
PODZIAŁ HIPOGLIKEMII REKATYWNEJ
- Wczesna hipoglikemia reaktywna – występuje w przeciągu 1-2h po posiłku – związana ze zbyt szybkim opróżnianiem żołądka. W tej postaci najczęściej nie zaleca się wykonywania badania OGTT.
- Późna hipoglikemia – objawy pojawiają się od 3-5 godzin po spożyciu posiłku. Może być spowodowana insulinoopornością, hiperinsulinizmem i stanem przedcukrzycowym. Wynika z nieprawidłowej pracy trzustki i może być czynnikiem rozwoju cukrzycy.
- Hipogliemia poposiłkowa pokarmowa– u osób bez cukrzycy po zabiegach w obrębie przewodu pokarmowego i z problemami gastrologicznymi. U pacjentów po gastrektomii, wagotomii, pyloroplastyce, resekcji przełyki lub żołądka, u osób z wrzodami żołądka i zaburzenia perystaltyki przewodu pokarmowego. Objawy pojawiają w ciągu 30-120 minut po posiłku.
- Hipoglikemia reaktywna idopatyczna – objawy pojawią najczęściej po 180 minutach po spożyciu posiłku. Osoby z tą postacią hipoglikemii najczęściej nie mają problemów z gospodarką węglowodanową i najczęściej nie dochodzi do rozwoju cukrzycy. Spadek glikemii może wynikać z nieprawidłowego wydzielania glukagonu, nadmiernej aktywności GLP-1, nadmiernej wrażliwości komórek organizmu na insulinę lub nieprawidłowej neuroendokrynnej sekrecji (wydzielania) insuliny.
CZYNNIKI ROZWOJU HIPOGLIKEMII REAKTYWNEJ
Często hipoglikemia reaktywna występuje, u konkretnej grupy osób, które charakteryzują się pewnymi cechami. Najczęstsze cechy wspólne opisałam poniżej.
- Hipoglikemia reaktywna najczęściej dotyka osoby młode z prawidłową masą ciała lub nadwagą. Wiek ok. 20-40 lat.
- Często pojawia się u osób, które w przeszłości stosowały mocno restrykcyjne, niskokaloryczne i nisko węglowodanowe diety i doszło do znacznej utraty masy ciała.
- Chroniczny stres oraz przepracowanie także może w konsekwencji predysponować do wystąpienia hipoglikemii reaktywnej.
- Hipoglikemia reaktywna często występuje u osób, które są bardzo emocjonalne oraz miewają stany lękowe.
- U osób, u których występują złe nawyki żywieniowe: brak regularnych posiłków (przerwy między posiłkami 5-6h), pomijanie śniadań, spożywanie zbyt dużych objętościowo posiłków w porze wieczornej, spożywanie dużej ilości cukrów prostych. Niewątpliwie spożycie alkoholu, dużych ilości słodkich napojów i przekąsek węglowodanowych może predysponować do hipoglikemii.
Już poznanie czynników predysponujących do hipoglikemii może nasunąć wskazówki jakie zmiany można wprowadzić w związku z dietą i stylem życia.
DIAGNOSTYKA
Nie ma określonych standardów diagnostyki hipoglikemii reaktywnej. Najczęściej przeprowadza się dokładny wywiad chorobowy i żywieniowy. Lekarz powinien dowiedzieć się o: stosowanych lekach i suplementach diety, o stylu życia, modelu żywienia i stosowaniu używek, częstości i stopienia nasilenia objawów hipoglikemii oraz czasie występowania objawów od spożycia posiłku. Bezsprzecznie dobrze sprawdza się prowadzenie dzienniczka żywieniowego obejmującego także objawy po spożyciu. Powinny być potwierdzone kryteria triady Whipple’a.
Z badań laboratoryjnych najczęściej wykorzystywany jest test obciążenia glukozą (OGTT). Jednak test może dawać wielokrotnie fałszywe wyniki ze względu na osobniczą zmienność odczuwania objawów przy prawidłowym stężeniu glukozy we krwi. Objawy hipoglikemii mogą występować przy prawidłowym stężeniu glukozy we krwi, jak również mogą być nieodczuwalne przy niskiej wartości glikemii.
Najlepiej test krzywej glukozowej pogłębić o 3-4 godziny, gdyż często hipoglikemia pojawia się w 3-5h. 5 godzinna krzywa cukrowa może być wykonywana tylko w warunkach szpitalnych.
DIETA PRZY HIPOGLIKEMII REAKTYWNEJ
Leczenie polega przede wszystkim na modyfikacji nawyków żywieniowych – komponowaniu odpowiednich posiłków i wprowadzenie ich regularności. Bez wątpienia temat żywienia nie powinien być bagatelizowany w przypadku hipoglikemii reaktywnej. To podstawa, która może pomóc w eliminacji objawów.
Aktualnie nie ma dokładnych wytycznych dotyczących modelu żywienia, który byłby złotym standardem w leczeniu hipoglikemii reaktywnej. Dietoterapia powinna opierać się na niskim indeksie i ładunku glikemicznym. Dieta o niskim IG i ŁG korzystnie wpływa na stężeniu glukozy i inuliny po posiłku. Szybkość wchłaniania węglowodanów po posiłku ma znaczący wpływ ma poposiłkową odpowiedź hormonalną i metaboliczną.
Posiłki o wysokim IG i ŁG powodują szybki wzrost stężenia glukozy i insuliny we krwi, co prowadzi do hipoglikemii reaktywnej. Do przykładowych posiłków o wysokim IG i ŁG zalicza się: słodycze, owsiankę na wodzie z bananem i rodzynkami, jaglankę na mleku z daktylami i winogronem, sok bananowo – jabłkowy, makaron z sosem pomidorowym, pierogi z truskawkami, pieczone ziemniaki z keczupem itp. Są to posiłki źle zbilansowane, które nie zawierają świeżych warzyw, zawierają głownie węglowodany, mają niską zawartość błonnika pokarmowego, białka i zdrowych tłuszczów. Takie posiłku wymagają modyfikacji.
Posiłki o niskim IG i ŁG powodują powolny proces wchłaniania składników odżywczych, dzięki czemu nie powodują zaburzeń w wydzielaniu insuliny.
Jak powinny wyglądać posiłki w przypadku hipoglikemii reaktywnej?
- Powinny być prawidłowo zbilansowane, co oznacza, że powinny składać się z: węglowodanów złożonych, dobrej jakości białka, zdrowych tłuszczów i świeżych warzyw.
Taka kompozycja sprawia, że posiłek zawierających białko, węglowodany złożone, zdrowe tłuszcze i świeże owoce lub warzywa:
- Korzystnie wpływa na opróżnienia żołądka.
- Wpływa na prawidłowy pasaż treści pokarmowej w jelitach, dzięki czemu proces uwalniania glukozy do krwioobiegu i sekrecja insuliny przebiegają prawidłowo.
- Białko zapewnia odpowiednią sytość po posiłku i dostarcza aminokwasy do budowy neuroprzekaźników.
- Posiłki powinny opierać się na niskim indeksie i ładunku glikemicznym.
- W każdym posiłku powinny się znajdować świeże warzywa lub owoce (głównie o niskim IG). Warzywa i owoce zawierają błonnik pokarmowy, który obniża indeks glikemiczny posiłku, wpływa na uczucie sytości oraz dostarcza wielu składników mineralnych i witamin.
- Posiłki powinny być regularnie spożywane w odstępach ok. 3 godziny.
- Należy zwrócić uwagę na wielkość posiłków – nie powinny być zbyt duże objętościowo i bogatowęglowodanowe. Szczególnie należy zadbać, aby kolacja nie była zbyt duża i ciężkostrawna.
- Warto unikać lub ograniczyć spożycie soków, napojów i koktajlów, gdyż zawierają głównie węglowodany łatwo przyswajalne, które szybko się trawią, szybko opuszczają żołądek i powodują gwałtowny skok glukozy we krwi i w konsekwencji hipoglikemię.
- Do produktów, które powinny być wyeliminowane zalicza się alkohol i napoje o wysokiej zawartości węglowodanów ze względu na szybki spadek glukozy we krwi po spożyciu.
- W posiłkach powinny się znajdować produkty będące źródłem białka takie jak: chude mięso, chude wędliny, ryby: mintaj, miruna, dorsz, halibut, tuńczyk, łosoś, makrela, nabiał: jogurt naturalny, kefir naturalny, serek wiejski, skyr, mozzarella light, jajka, rośliny strączkowe, tofu.
- Do posiłków należy dodać zdrowe tłuszcze: orzechy, nasiona, pestki, tłuste ryby morskie, awokado, oliwę z oliwek, oleje roślinne. Tłuszcze są makroskładnikiem, który obniża IG posiłku oraz zwiększa uczucie sytości. Dodatkowo dobrej jakości tłuszcze, korzystnie wpływają na gospodarkę węglowodanową i układ sercowo-naczyniowy.
- Źródłem węglowodanów w diecie powinny być pełnoziarniste produkty zbożowe: kasze: gryczana, jęczmienna, pęczak, ryż brązowy, dziki, płatki owsiane górskie, mąki pełnoziarniste, mąka kokosowa, migdałowa, makarony pełnoziarniste, makarony z roślin strączkowych, pieczywo pełnoziarniste, komosa ryżowa.
CZEGO UNIKAĆ PRZY HIPOGLIKEMII
- Posiłków bogatych w cukry proste, alkoholu, słodkich napojów, niezbilansowanych posiłków, częstych przekąsek i podjadania w ciągu dnia.
- Należy unikać spożywania dużych posiłków szczególnie przed snem.
PODUMOSWANIE
Dieta przy hipoglikemii reaktywnej powinna wyglądać tak jak w przypadku zaburzeń gospodarki węglowodanowej (więcej o diecie w insulinooporności w moim artykule). Należy pamiętać o regularnych posiłkach i odpowiedniej ich kompozycji. Warto znaleźć przyczynę hipoglikemii i unikać posiłków, które mogą powodować pojawienie się objawów.
Jeżeli borykasz się z hipoglikemią reaktywną i potrzebujesz pomocy przy ustaleniu pomocy – zapraszam do współpracy. Można mnie także znaleźć na Instagramie w razie dodatkowych pytań.
BIBLIOGRAFIA
- Altuntaş Y: Postprandial Reactive Hypoglycemia. Sisli Etfal Hastan Tip Bul. 2019; 53(3): 215–220.
- Galati S, Rayfield E: Approach to the patient with posprandial hypoglycemia. Sandi-Jo Galati 1, Elliot J Rayfield 1
- Traczyk I, Hall M, Walicka M: Hipoglikemia reaktywna jako choroba XXI wieku w ujęciu interdyscyplinarnym. Wiadomości Lekarskie 2020, tom LXXIII, nr 2